در خصوص امکان مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت در صورت فوت شوهر به طرفیت وراث شوهر (متوفی) بسیار سوال پرسیده می شود و در این راستا در صدد بررسی این سوال بر آمدیم. قبل از هر چیز باید بدانیم که در قوانین موضوعه فعلی کشور تنها دو ماده قانونی در خصوص اجرت المثل ایام زوجیت از جانب زن (زوجه) وجود دارد و بند الف تبصره   ماده 6 ماده واحده قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق، نسخ (حذف) شده است اما دو ماده مذکور یکی تبصره ذیل ماده 336 قانون مدنی الحاقی 9/5/85 مجمع تشخیص مصلحت نظام می باشد و دومی ماده 29 قانون حمایت خانواده مصوب 1391.

در این دو ماده که مستند مطالبه اجرت المثل زوجه است به خصوص تبصره ذیل ماده 336 قانون مدنی، منعی برای مطالبه اجرت المثل بعد از فوت شوهر وجود ندارد و به عبات دیگر امکان مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت مقید به زمان حیات شوهر نشده است. از اطلاق ماده مذکور بر می آید که اجرت المثل با جمع شرایط در هر زمان قابل مطالبه می باشد لذا از حیث نظری امکان مطالبه آن وجود دارد اما با توجه به ماده پیش گفته، زن (زوجه) با 3 شرط می تواند مطالبه اجرت المثل کند.

1-      اثبات انجام امور منزل که شرعا بر عهده او نبوده است.

2-      اثبات این که به دستور زوج (مرد) کار ها را انجام داده است.

3-      اثبات این که رایگان آن ها را انجام نداده است. (قصد عدم تبرع)

در مورد شرط اول اگر چه بر طبق اصول حقوقی اصل بر عدم است و مدعی انجام عمل باید در مقام اثبات آن بر آید ولی زندگی زناشویی در جامعه ما ظهور در انجام امور منزل توسط زوجه دارد و به نظر می رسد زن در این مورد بی نیاز از اثبات است.

اما اثبات شرط دوم بر دوش زوجه است اوست که باید ثابت کند به دستور یا درخواست زوج (شوهر) امور منزل را انجام داده است به عبارت دیگر باید ثابت گردد که اگر امر یا درخواست شوهر نبود کارهای منزل توسط زن انجام نمیشد.

شرط سوم محل اختلاف است بعضی از قضات معتقدند اصل عدم تبرع است یعنی این که اصل بر این است که کسی رایگان کاری را انجام نمی دهد و این مرد است که باید ثابت کند همسرش رایگان در منزل کار می کرده است و قصد تبرع نداشته است کما اینکه تبصره ذیل ماده 336 در ذیل مبحث استیفاء آمده است اما مخالفان استدلال می کند که درست است که اصل عدم تبرع است ولی زندگی زناشویی در عرف جامعه ما بر پایه احسان و محبت و تشدید مبانی خانواده است و عمده زنان به رایگان و بدون کوچکترین چشم داشتی به امور منزل می پردازند. به تعبیر حقوقی این اماره به اصل عدم تبرع برتری دارد ...

با توجه به این استدلال ها آراء متفاوتی هم در محاکم در این سال ها صادر شده است ولی تجربه گروه وکلای خانواده پارسای نشان می دهد که امروزه بیشتر محاکم در مطالبه اجرت المثل از جانب زوجه، سهل گیری می کنند و اصل را عدم تبرع می گیرند و بار اثبات این که زن به رایگان در منزل کار می کرده است را به دوش مرد می اندازند از این سهل گیری پس از فوت شوهر کاسته می شود به بیان دیگر اگرچه بر طبق استدلال های ذکر شده و اطلاق تبصره ذیل ماده 336 منعی برای مطالبه اجرت المثل به طرفیت وراث شوهر وجود ندارد اما کار زوجه برای اثبات انجام امور منزل به دستور شوهر با توجه فوت او کمی دشوار به نظر می رسد.

کما این که این سخت گیری در صورت فوت زن دو چندان می شود و یعنی اگر وراث زوجه بخواهند مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت به طرفیت شوهر بدهند، عمده محاکم چنین دادخواستی را رد می کنند زیرا به نظر می رسد زندگی مشترک زوجین و عدم مطالبه اجرت المثل از جانب زوجه در زمان حیات به منزله تبرعی بودن خدمات او و یا گذشت از آن می باشد گذشته از این که اثبات به دستور زوج بودن برای وراث زوجه نیز در صورت مخالفت مرد امری دشوار است.